Περί εκπαιδευτικού συστήματος (1)

Βλέπω τώρα τελευταία στα blogs διάφορες συζητήσεις περί εκπαιδευτικού συστήματος. Αποφάσισα, λοιπόν, κι εγώ, να ασχοληθώ λίγο με το θέμα, μιας και εξακολουθώ να είμαι μέρος αυτού, ενώ δεν πάει, άλλωστε, και πολύς καιρός που έχω γνωρίσει από κοντά όλες του τις βαθμίδες.

Στο σημερινό post θα κάνω κάτι που υπό φυσιολογικές συνθήκες απεχθάνομαι. Θα αναφερθώ μόνο σε προβλήματα, χωρίς καν να προτείνω αλλαγές και λύσεις. Αυτό, πάντως, θα συμβεί σε επόμενο post.

Να σημειωθεί, επίσης, ότι το post ετούτο σχολιάζει τη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος – δεν μπαίνω στη διαδικασία δηλαδή να κρίνω αν υπάρχουν καλοί και κακοί δάσκαλοι και καθηγητές και βιβλία, όμορφα και άσχημα κτήρια, κλπ..

Πού είναι το πρόβλημα, λοιπόν, στη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος...;

Μια πρώτη αυθόρμητη απάντησή μου θα ήταν «παντού».

Η πιο σωστή απάντηση είναι ότι το πρόβλημα δεν έχει να κάνει με την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά εντοπίζεται βασικά στη δευτεροβάθμια και, κυρίως, στη σχέση της με την τριτοβάθμια.

Το αυθόρμητο «παντού», όμως, δεν αναφερόταν στις βαθμίδες, αλλά στο πνεύμα που διέπει τη λειτουργία του τεράστιου οικοδομήματος που καλούμε «εκπαιδευτικό σύστημα».

Ζώντας, κανείς, μέσα σ’ αυτό, συνειδητοποιεί τη λογική με την οποία έχει χτιστεί. Ναι, είναι απλούστατο: η πρωτοβάθμια σε προετοιμάζει για τη δευτεροβάθμια, η δευτεροβάθμια για την τριτοβάθμια και η τριτοβάθμια για τη δουλειά.

Έτσι πρέπει να είναι;

Μήπως θα έπρεπε το ίδιο ακριβώς πράγμα να το σκεφτόμασταν λίγο αντίστροφα; Να θεωρούσαμε, δηλαδή, απλώς, ότι η μία βαθμίδα θα είχε ως βάση της την προηγούμενη. Χωρίς, όμως, να θεωρούμε, ότι αυτοσκοπός της μίας βαθμίδας είναι η προετοιμασία για την επόμενη. Γιατί, έτσι, η κάθε βαθμίδα χάνει την αυταξία της και, παράλληλα, χάνεται στην πορεία και ο τελικός στόχος, εξατμίζεται ο όποιος αρχικός προσανατολισμός.

Σκοπός του Γυμνασίου είναι η προετοιμασία για το Ενιαίο Λύκειο. Γιατί;

Εγώ θα ήθελα να είχαμε ένα Γυμνάσιο που ο σκοπός του να ήταν να μάθουν τα παιδιά ιστορία και μαθηματικά. Όχι να διαβάζουν Ιστορία και Μαθηματικά.

Θα ήθελα να είχαμε ένα Γυμνάσιο που να απολαμβάνουν τα παιδιά λογοτεχνία, μουσική και καλλιτεχνικά. Χωρίς αυτές να είναι οι άχρηστες ώρες που γεμίζουν το πρόγραμμα.

Θα ήθελα ένα Γυμνάσιο που τα παιδιά να έπαιζαν μπάλα τις ώρες της γυμναστικής. Γιατί είναι παιδιά.

Ή, τέλος πάντων, να προσφέρει τουλάχιστον αυτές τις δυνατότητες. Και ας μην αξιοποιούνται από όλους τους μαθητές στο έπακρο.

Και, τελικά, μην ξεχνάμε ότι δεν είναι υποχρεωτικός δρόμος το Ενιαίο Λύκειο. Υπάρχουν και τα Τεχνικά Λύκεια. Υπάρχουν και ιδιωτικές σχολές. Υπάρχει και η ίδια η αγορά εργασίας, η οποία σε περιμένει. Η υποχρεωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι 9 χρόνια. Από ‘κει και πέρα, υπάρχουν πολλοί δρόμοι για να διαλέξει ο καθένας. Το Γυμνάσιο δεν πρέπει να υποδεικνύει κάποια κατεύθυνση.

Γιατί έτσι γίνεται. Αυτός είναι ο προσανατολισμός που δίνεται από το ίδιο το σύστημα. Και όχι μόνο από το σύστημα, βέβαια. Στην ελληνική κοινωνία δε δείχνουν να περισσεύουν τα ανοιχτά μυαλά. Ο γονιός δε δέχεται εύκολα να εγκαταλείψει το παιδί του το δρόμο προς τα Α.Ε.Ι.. Ακόμα κι αν το παιδί δεν τα παίρνει τα γράμματα, ή, τέλος πάντων, δεν τα γουστάρει τα γράμματα, δε θα του περάσει από το μυαλό ότι ίσως θα είναι καλύτερα να βγει στην αγορά με ένα δίπλωμα Αργυροχοΐας ή Μαγειρικής ή Κομμωτικής, παρά να καταφέρει με τα χίλια ζόρια να πάρει ένα μέτριο πτυχίο μιας μέσης οικονομικής πανεπιστημιακής σχολής. Ότι ίσως να είναι καλύτερα να γίνει το παιδί υδραυλικός, παρά να προσπαθήσει να σπουδάσει Κοινωνιολογία. Και εξαιτίας των συνθηκών της αγοράς, αλλά και γιατί μπορεί το παιδί να απολαμβάνει περισσότερο να φτιάχνει κοσμήματα, παρά διαγράμματα και καμπύλες προσφοράς.

Αλλά ακόμα και αν συνεχίσει ο μαθητής στο Ενιαίο Λύκειο... Γιατί να μην μπορεί να γράψει ελεύθερα τις εκθέσεις του και να λύσει όμορφες ασκήσεις φυσικής; Γιατί να μη δώσει ποτέ σημασία σε μαθήματα όπως η Ψυχολογία, η Φιλοσοφία, η Αστρονομία και η Τεχνολογία; Γιατί τα Λατινικά ή η Βιολογία να συνδέονται με το άγχος των πανελληνίων;

Γιατί τέτοιος χαμός για τις πανελλήνιες....;

Αυτό είναι που τα καταστρέφει όλα. Σκοπός του σχολείου καταλήγει να είναι η επιτυχία στις πανελλήνιες.

Ε κι εγώ λέω πως δεν πρέπει να είναι έτσι. Σκοπός του σχολείου πρέπει να είναι να μάθεις πέντε πράγματα. Το παρόν σύστημα δεν το ευνοεί αυτό.

Το παρόν σύστημα σε κατευθύνει προς τις πανελλήνιες εξετάσεις. Σε βάζει από πολύ νωρίς στη διαδικασία πολύ δύσκολων επιλογών, για τις οποίες το πιο πιθανό είναι ότι δεν είσαι έτοιμος ακόμα. Σε φορτώνει με υποχρεώσεις, όπως τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα. Σε φορτίζει με άγχος.

Όταν τελικά έρχεται η ώρα, το μόνο που σε ενδιαφέρει είναι να τελειώνεις και να μπεις κάπου. Για πολλούς δεν έχει σημασία το πού. Απλώς κάπου, έτσι για να πουν ότι μπήκαν. Πολλοί δεν ξέρουν καν πού θέλουν να περάσουν, απλώς γιατί δεν το έχουν ψάξει ποτέ. Γιατί δεν είχε και ποτέ καμία σημασία. Σημασία είχε μόνο το να προετοιμαστείς για τις απολυτήριες. Γιατί μόνο ως απολυτήριες σε ενδιαφέρουν από ένα σημείο και μετά. Όχι ως εισαγωγικές. Βέβαια, εδώ που τα λέμε, δεν υπάρχει και καμία ενημέρωση. Ο Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός στα περισσότερα σχολεία είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Τελειώνοντας κανείς το σχολείο, δεν ξέρει πώς είναι ένα Πανεπιστήμιο, δεν ξέρει πόσο πολλές σχολές υπάρχουν, τι είναι κάθε σχολή, τι μαθαίνεις σ’ αυτήν και τι μπορείς να κάνεις μετά. Δεν ξέρει, επίσης, πόσο πολλοί και διαφορετικοί δρόμοι υπάρχουν και τι ευκαιρίες προσφέρουν. Γιατί δεν έχει κάτσει ποτέ κανένας να του τα πει. Γιατί δεν μπορεί και να τα βρει εύκολα όλα αυτά πουθενά. Αλλά και γιατί, όπως είπαμε, δε θα κάτσει ποτέ να ασχοληθεί.

Περιμένει, λοιπόν, κανείς να τελειώσει το Λύκειο, για να κάάάθεται... Αυτήν την εντύπωση έχει. Πως όλα εδώ οδηγούν, άντε να ξεμπερδέψουμε επιτέλους και να ξεκουραστούμε. Είναι λάθος αυτό. Δεν τελειώνει η προσπάθεια μετά το Λύκειο. Γι’ αυτό συσσωρεύονται αιώνιοι φοιτητές, τους οποίους προσπαθούν να χτυπήσουν με άλλα μέτρα. Αλλά το πρόβλημα πρέπει να το χτυπήσεις εκεί που ξεκινάει. Όχι στην κατάληξή του.

Ούτε και μετά το Πανεπιστήμιο όμως τελειώνει η προσπάθεια. Δεν τελειώνει ποτέ. Είναι, καλύτερα να μη μάθει κανείς να περιμένει πότε θα τελειώσουν οι προσπάθειές του. Αλλά να μάθει να ζει τη ζωή του πιο ελεύθερα μαζί μ’ αυτές, χωρίς να τον περιορίζουν και να τον καταπιέζουν.

Τέλος, με την πίεση των πανελληνίων έχει δημιουργηθεί μία απέχθεια προς κάθε μορφής διάβασμα και οποιοδήποτε τρόπο απόκτησης (περιττών, αφού «δε θα σου χρειαστούν ποτέ») γνώσεων. Και αυτή η λογική είναι λανθασμένη. Σα νοοτροπία. Σα στάση ζωής.

Η γνώση είναι γνώση. Είναι όμορφο πράγμα η γνώση. Σε βελτιώνει. Δεν είναι άχρηστη, μόνο και μόνο επειδή δε λειτουργεί ως εργαλείο για την επίτευξη κάποιων στόχων.

Τελικά καταλήγω σε ορισμένα συμπεράσματα.

Το παρόν εκπαιδευτικό σύστημα είναι φτιαγμένο έτσι ώστε να εκπαιδεύει. Όμως είναι διαφορετικό πράγμα η εκπαίδευση από την παιδεία. Και παιδεία δεν προσφέρει. Λείπει η ανθρωπιστική παιδεία. Επίσης, είναι διαφορετικό πράγμα η εκπαίδευση από τη μόρφωση. Και ούτε μόρφωση προσφέρει. Λείπει η γενική παιδεία. Απλώς εκπαιδεύει. Βγάζει τεχνοκράτες.

Αλλά και από αυτήν την άποψη έχει αποτύχει. Κάποτε αποφασίστηκε ότι στην Ελλάδα πρέπει να έχουν όλοι εξίσου εύκολα πρόσβαση στην «παιδεία». Πολύ σωστό. Αλλά για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να φροντίσεις να είναι ψηλό το επίπεδο της «παιδείας» για όλους. Όχι χαμηλό για όλους. Έπρεπε να στρογγυλοποιηθεί προς τα πάνω. Όχι να ισοπεδωθεί. Με τις επιλογές που έχουν γίνει, το πρόβλημα είναι εμφανές. Μάζες μαθητών οδηγούνται προς άπειρες σχολές. Όλοι κάπου μπαίνουν... κάποια στιγμή βγαίνουν... και μετά το χάος... Γι’ αυτό και η ανεργία δεν καταπολεμάται.

Πρέπει κάποιος κάποια στιγμή να αναλάβει το πολιτικό κόστος (γιατί εκεί είναι το πρόβλημα, όπως και σε όλα τα θέματα άλλωστε) κάποιων αλλαγών.

Ούτε οι δέσμες ήταν λύση. Ούτε οι πανελλήνιες με τα 13 μαθήματα ήταν λύση (να εξετάζεσαι στα Θρησκευτικά σε πανελλήνιες – έλεος!!!). Έγινε η διόρθωση με τα 9, αλλά μετά υποσχέθηκαν 6... Να μη δίνουν καμία σημασία, δηλαδή, τα παιδιά της Θετικής, στην Ιστορία, ας πούμε, στην 3η Λυκείου... Και τα παιδιά της Θεωρητικής, αντίστοιχα, στα Μαθηματικά... Αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα έτσι κι αλλιώς.

Όπως ψιλά γράμματα είναι για μένα οι μεταρρυθμίσεις (αν και υπερβολικά αυστηρές) που φαίνεται πως θα περιλαμβάνει το νομοσχέδιο που θα κατατεθεί προσεχώς και για το οποίο τόόόσος (με το συμπάθειο) ντόρος έχει γίνει.

Ποιες είναι οι λύσεις;

Δεν ξέρω.

Θα ακολουθήσει post, όμως, όπου θα αναλύσω, τουλάχιστον, το δικό μου σκεπτικό.